ABŞ-nyň hökümet alymlarynyň duşenbe güni aýtmagyna görä, Demirgazyk buzly ummanda buz bilen örtülen hemra gözegçilikleri 1979-njy ýylda başlany bäri ikinji iň pes derejä düşdi.
Şu aýa çenli, soňky 42 ýylda diňe bir gezek Eartheriň doňan kellesi 4 million inedördül kilometre (1,5 million inedördül mil) ýetmedi.
Gözlegçiler geçen aý “Tebigat howasynyň üýtgemegi” theurnalynda ilkinji buzsyz tomus 2035-nji ýyldan başlap biler.
Snowöne garyň we buzuň eremeginiň hemmesi deňziň derejesini gönüden-göni ýokarlandyrmaýar, edil buz kublarynyň eremegi ýaly bir stakan suw dökmeýän ýaly, bu oňaýsyz soragy döredýär: Kim alada edýär?
Recentaňy-ýakynda geçirilen gözleglere görä eýýäm ýok bolmak üçin barýan polýar aýylar üçin bu erbet habar.
Hawa, bu, elbetde, sebitiň deňiz ekosistemalarynyň fitoplanktondan kitlere çuňňur özgerişini aňladýar.
Görnüşi ýaly, Arktikanyň deňiz buzlarynyň gysylmagynyň zyýanly täsirleri barada alada etmegiň birnäçe sebäbi bar.
Alymlaryň pikiriçe, iň esasy pikir, buz gatlaklarynyň kiçelmegi diňe bir global ýylylygyň alamaty däl, eýsem onuň hereketlendiriji güýji bolup durýar.
Kolumbiýa uniwersitetiniň Earther institutynyň geofizik Marko Tedesko AFP habar gullugyna "Deňiz buzunyň aýrylmagy güýçli seslenme mehanizmini döredýän garaňky ummany açýar" -diýdi.
Emma aýnanyň üstü gök mawy suw bilen çalşylanda, Eartheriň ýylylyk energiýasynyň takmynan bir göterimi siňdirildi.
Bu ýerde möhür meýdany barada aýdamzok: 1979-njy ýyldan 1990-njy ýyla çenli buz buzunyň iň pes derejesi bilen şu gün hasaba alnan iň pes nokadyň arasyndaky tapawut 3 million inedördül kilometre deňdir - Fransiýa, Germaniýa we Ispaniýa bilen deňeşdirilende iki esse köp.
Okeanlar antropogen parnik gazlarynyň öndürýän artykmaç ýylylygynyň 90 göterimini eýýäm siňdirýär, ýöne bu himiki üýtgemeleri, uly deňiz tolkunlaryny we ölýän merjen gaýalaryny öz içine alýar.
Eartheriň çylşyrymly klimat ulgamy, ýelleriň, tolkunlaryň we termohalin aýlanyşygy diýlip atlandyrylýan özara baglanyşykly okean akymlaryny öz içine alýar, temperaturanyň üýtgemegi (“ýylylyk”) we duz konsentrasiýasy (“şor”).
Okean konweýer kemerindäki kiçijik üýtgeşmeler (polýuslaryň arasynda gezýär we üç ummanyň hemmesini öz içine alýar) howa şertlerine zyýanly täsir edip biler.
Mysal üçin, takmynan 13,000 ýyl ozal, iceer buz eýýamyndan görnüşlerimiziň gülläp ösmegine mümkinçilik berýän sebitara döwre geçende, global temperatura birden birnäçe dereje peseldi.
Geologiki subutnamalar, Arktikadan sowuk süýji suwlaryň köp we çalt akmagy netijesinde dörän termohalin aýlanyşygynyň peselmeginiň bir böleginiň günäkärdigini görkezýär.
Belgiýanyň Liege uniwersitetiniň gözlegçisi Kwaýer Fettweiss: "Grenlandiýadaky deňziň we ýerasty buzlaryň eremeginden süýji suw Aýlag akymyny bozýar we gowşadýar" -diýdi.
"Şonuň üçin Günbatar Europeewropanyň şol giňişlikde Demirgazyk Amerikadan has ýumşak howasy bar."
Grenlandiýadaky gury buz buz bölegi geçen ýyl 500 milliard tonnadan gowrak arassa suw ýitirdi, bularyň hemmesi deňze akdy.
Rekord mukdary, Arktikada planetanyň beýleki ýerlerinden iki esse ýokarlanýan temperaturanyň ýokarlanmagy bilen baglanyşykly.
Fettwiss AFP habar gullugyna beren interwýusynda: "Birnäçe gözleg, Arktikanyň tomusky belentliginiň ýokarlanmagynyň bölekleýin deňiz buzunyň iň pes derejesine baglydygyny görkezdi" -diýdi.
Iýul aýynda "Nature" theurnalynda çap edilen gözlegiň netijesine görä, howanyň üýtgemeginiň häzirki traýektoriýasy we buzsyz tomusyň başlanmagy, BMG-nyň Howanyň üýtgemegi boýunça hökümetara topary tarapyndan kesgitlenişi ýaly 1 million inedördül kilometre ýetmeýär.asyryň ahyryna çenli aýylar hakykatdanam açlykdan ölerler.
"Polar Bear International" guramasynyň baş alymy Stiwen Armstrup AFP habar gullugyna "Adam tarapyndan döredilen global ýylylyk polýar aýylaryň tomusda deňiz buzlarynyň az we azdygyny aňladýar" -diýdi.