Birleşen Milletler Guramasynyň Azyk we Oba hojalygy guramasy tarapyndan çap edilen 2023-nji ýyldaky Global Durian Söwda syny, soňky on ýylda dünýädäki eksportyň takmynan 10 esse artandygyny, 2003-nji ýylda takmynan 80000 tonnadan 2022-nji ýylda takmynan 870000 tonna çenli ýokarlandygyny görkezýär. Hytaýda import isleginiň güýçli ösmegi durian söwdasynyň ösmegine itergi berdi. Umuman aýdanyňda, dünýädäki durian eksportynyň 90% -den gowragy Taýland tarapyndan üpjün edilýär, Wýetnam we Malaýziýa hersi takmynan 3%, Filippinler we Indoneziýa hem az eksport edýär. Durianyň esasy importçysy hökmünde Hytaý global eksportyň 95% -ini, Singapur bolsa takmynan 3% satyn alýar.
Durian örän gymmatly ekin we Günorta-Gündogar Aziýanyň iň köp miwelerinden biridir. Eksport bazary soňky iki onýyllykda gülläp ösdi. Iň soňky maglumatlar, global durian söwdasynyň 2021-nji ýylda 930000 tonna ýetendigini görkezýär. Girdejiniň ösüşi we import edýän ýurtlaryň (iň esasysy Hytaý) sarp edijileriň islegleriniň çalt üýtgemegi, sowuk zynjyr tehnologiýasynyň kämilleşmegi we transport wagtynyň ep-esli azalmagy söwdanyň giňelmegine goşant goşýar. Takyk önümçilik maglumatlary bolmasa-da, durianyň esasy öndürijileri ýylda 3 million tonna önüm öndürýän Taýland, Malaýziýa we Indoneziýa. Şu wagta çenli Taýland durianyň esasy eksportçysy bolup, 2020-nji we 2022-nji ýyllar aralygynda dünýädäki ortaça eksportyň 94% -ini emele getirýär. Galan söwda mukdaryny Wýetnam we Malaýziýa üpjün edýär, hersi takmynan 3%. Indoneziýada öndürilen durian esasan içerki bazara iberilýär.
Durianyň esasy importçysy hökmünde Hytaý 2020-nji ýyldan 2022-nji ýyla çenli her ýylda ortaça 740000 tonna durian satyn aldy, bu bolsa dünýä importynyň 95% -ine deňdir. Hytaýdan getirilýän durianlaryň aglaba köplügi Taýlanddan gelýär, ýöne soňky ýyllarda Wýetnamdan import hem köpeldi.
Çalt ösýän islege jogap hökmünde, soňky on ýylda durianyň ortaça söwda birliginiň bahasy yzygiderli ýokarlandy. 2021-nji ýyldan 2022-nji ýyla çenli import derejesinde ýyllyk ortaça bir tonna bahasy 5000 dollar töweregi boldy, banan we esasy tropiki miweleriň ortaça bahasyndan birnäçe esse köp. Durian Hytaýda özboluşly nepislik hasaplanýar we sarp edijileriň ünsüni özüne çekýär. 2021-nji ýylyň dekabrynda Hytaý Laos ýokary tizlikli demir ýolunyň açylmagy Hytaýyň Taýlanddan durian importynyň ösmegine itergi berdi. Truckük awtoulaglary ýa-da gämi bilen haryt daşamak üçin birnäçe gün / hepde gerek. Taýlandyň eksport harytlary bilen Hytaýyň arasyndaky tranzit baglanyşygy hökmünde Hytaý Laos demir ýoluna harytlary otly bilen daşamak üçin diňe 20 sagatdan gowrak wagt gerek. Bu, Taýlanddan durian we beýleki täze oba hojalyk önümlerini gysga wagtyň içinde Hytaý bazaryna daşamaga mümkinçilik berýär we şeýlelik bilen önümleriň täzeligini ýokarlandyrýar. Soňky senagat hasabatlary we aýlyk söwda akymlary baradaky deslapky maglumatlar Hytaýyň durian importynyň 2023-nji ýylyň ilkinji sekiz aýynda takmynan 60% ýokarlandygyny görkezýär.
Halkara bazarynda durian henizem roman ýa-da gowy önüm hasaplanýar. Täze durianyň ýokary zaýalanmagy, täze önümleri uzak bazarlara daşamagy kynlaşdyrýar, bu ösümlik karantin standartlary we önüm howpsuzlygy bilen baglanyşykly import talaplarynyň köplenç ýerine ýetirilip bilinmejekdigini aňladýar. Şonuň üçin dünýäde satylýan durianyň köp bölegi doňdurylan durian, guradylan durian, jam we iýmit goşundylaryna gaýtadan işlenýär we gaplanýar. Sarp edijilerde durian düşünjesi ýok we onuň ýokary bahasy durianyň has giň halkara bazaryna ýaýramagy üçin päsgelçilik boldy. Umuman aýdanyňda, beýleki tropiki miweleriň, esasanam banan, ananas, mango we awokado önümleriniň eksport mukdary bilen deňeşdirilende, olaryň ähmiýeti birneme pes.
Şeýle-de bolsa, durianyň ortaça ýokary eksport bahasyny göz öňünde tutup, 2020-nji we 2022-nji ýyllar aralygynda dünýäde ortaça söwda mukdary takmynan 3 milliard dollara ýetdi, täze mangodan we ananasdan has öňde. Mundan başga-da, soňky on ýylda Taýlanddan ABŞ-a täze durianyň eksporty iki esse artyp, 2020-nji we 2022-nji ýyllar aralygynda ýylda ortaça 3000 tonna ýetdi, ortaça ýyllyk import bahasy takmynan 10 million ABŞ dollary, bu hem durianyň Aziýanyň daşyndan meşhur bolýandygyny subut edýär. Umuman alanyňda, 2021-nji ýyldan 2022-nji ýyla çenli Taýlanddan durianyň ortaça ýyllyk eksport bahasy 3,3 milliard ABŞ dollary bolup, Taýlandda tebigy rezin we tüwi boýunça üçünji uly oba hojalygy eksport harydy boldy. Bu iki harytyň 2021-nji we 2022-nji ýyllar aralygyndaky ortaça ýyllyk eksport gymmaty degişlilikde 3,9 milliard ABŞ dollary we 3,7 milliard ABŞ dollary boldy.
Bu sanlar, gaty çalt zaýalanýan durianlaryň, netijelilige ünsi jemläp, hiliň kepili, hasyly gaýtadan işlemek we daşamak nukdaýnazaryndan netijeli dolandyrylyp bilinjekdigini görkezýär, durian söwdasy eksportçylara, şol sanda pes girdejili ýurtlara-da uly işewürlik döredip biler. Unionewropa Bileleşigi we ABŞ ýaly ýokary girdejili bazarlarda bazar potensialy esasan sarp edijileriň bu miwäni satyn almagyny aňsatlaşdyrmagyna we sarp edijileriň habardarlygyny ýokarlandyrmagyna baglydyr.